مخالفان و موافقان سد چم شیر گچساران چه می‌گویند
یکی از سدهای بزرگ در دست اجرای کشورمان سد چم شیر در گچساران با پیشرفت فیزیکی ۷۸درصد است که با وجود مزیت های پرشمار اما برخی کارشناسان نسبت به خطرات احتمالی زیست محیطی آن نگرانند
مخالفان سد چم شیر از جنبه زیست محیطی به موضوع نگاه کرده و می‌گویند به دلیل سازند های منطقه و شوری آب احتمال تکرار تجربه تلخ سد گتوند پس از آبگیری سد چم شیر وجود دارد و نسبت به آینده این سد هشدار می دهند.
اما موافقان با اشاره به اینکه برای احداث این سد بیش از ۲۰ سال پژوهش های کارشناسی از سوی محققان دانشگاه های بزرگ کشور انجام شده تاکید می کنند که بررسی ها نشان می دهد که نه تنها گنبد نمکی بلکه حتی بیرون زدگی نمک هم در آب این منطقه وجود ندارد.
موافقان بهره برداری از این سد می گویند: براساس بررسی های انجام شده خسارت های سیل در سال های ۱۳۷۰ تا ۸۵ تنها در استان خوزستان به ارزش پول آن سال ها ۵۷۰ میلیارد تومان بوده است و از آنجا که بخش عمده ای از باران های حوزه آبریز رودخانه زهره سیلابی است بنابراین بهره برداری از سد چم شیر برای به حداقل رساندن خسارت های سیلاب ها البته با ملاحظات زیست محیطی ضروری است.
در حالی که کارشناسان سازه های آبی با بادآوری اینکه در ۵۴ سال گذشته ۳۲ دوره کمتر از بارندگی های نرمال در کشورمان و حوزه رودخانه زهره خشکسالی های زیادی را در سال های اخیر تجربه کرده اعتقاد دارند: تکمیل سد چم شیر کمک بزرگی به تامین آب مورد نیاز استان های جنوبی کشور می کند اما مخالفان هم با استناد به تجربه دیگر سدهای گچساران مانند کوثر که ec آب پس از آبگیری افزایش یافت نسبت به انجام تحقیقات بیشتر تاکید می کنند.
همچنین مخالفان با بیان اینکه تعداد زیادی درخت جنگلی در مسیر احدات سد از بین می‌رود باعت افزایش نگرانی ها شده اند در حالی که موافقان هم می‌گویند به جای درختان قطع شده نهال های جدید کاشته می شود.
موافقان با یادآوری این نکته که تولید انرژی برق آبی یکی دیگر از مزیت های سد چم شیر است تاکید می کنند: بهره وری از سدها برای تولید برق یکی از کم هزینه ترین راهکارهای تولید برق از نظر آلودگی های زیست محیطی است.
کارشناسان و صاحب نظران مذکور بر این باور هستند که آلودگی های زیست محیطی نیروگاه های غیربرق آبی ۱۶۰ برابر کمتر از نیروگاه های برق آبی است.
آنان با یادآوری خاموشی های ناخواسته برق تابستان امسال تاکید دارند که میزان تولید برق در کشورمان کمتر از نیاز هموطنان است به همین دلیل تولید برق با استفاده از نیروگاه های برق آبی کم هزینه ترین راهکار برای دستیابی مطلوب به این انرژی است.
نتایج بررسی های کارشناسان
سرپرست تیم نظارتی سد چم شیر می گوید: براساس بررسی هایی که با مشارکت شرکت های پژوهشی و دانشگاه های تهران و شیراز انجام شده به هیچ عنوان گنبد نمکی یا بیرون زدگی نمک در این منطقه وجود ندارد.
ساسان بهزادی بیان کرد: حداقل هفت تیم مشاور متشکل از صاحب نظران سدسازی کشور طی سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۸ در مورد این سوال که آیا سازند گچساران بر روی آب سد اثر دارد یا خیر پژوهش و بررسی انجام داده اند.
وی ابراز داشت: نتایج همه این بررسی ها نشان داد که در مخزن سد نه تنها گنبدهای نمکی بلکه بیرون زدگی نمک هم وجود نداشته است.
بهزادی در مورد روند تحقیقات سد چم شیر اظهار داشت: این بررسی ها در ۱۰۰حلقه چاه و گستره ۲ هزار متری انجام شده است.
سرپرست تیم نظارتی سد چم شیر ادامه داد: نمک مذکور در عمق ۴۰ متری زمین مشاهده شده که خارج از حوزه گردش هیدرولوژی است.
وی ابراز داشت: ۳۸ نمونه از این تعداد چاه برداشت و ۱۴ نمونه به آزمایشگاه کانی شناسی ارسال شد که پس از سیر مراحل و خرد شدن سنگ ها تنها چهار مورد از نمونه های انجام شده آن هم سه درصد نمک داشته اند.
بهزادی تاکید کرد: بررسی ها نشان می دهد که از شهرستان کازرون به سمت غرب هیچ گنبد نمکی وجود ندارد و گنبدهای نمکی به سمت شرق کازرون است.
دیدگاه مخالفان
کارشناس سازه های آبی وزارت نیرو می گوید: آب رودخانه زهره در ۲ شاخه مناطق خیرآباد و فهلیان سرچشمه می گیرد که آب رودخانه فهلیان تلخ و آب منطقه خیرآباد شیرین است.
حمیدرضا یاقوتی عنوان کرد: مقایسه سد چم شیر با گتوند یا مارون کار درستی نیست اما استفاده از تجربیات این سدها ضرورتی برای بهره وری بهتر از منابع آبی و پیشگیری از پیامدهای احتمالی آن است.
وی با اشاره به اینکه چشمه های بالادست و پایین دست سد چم شیر شور است از متولیان خواست پیش از آبگیری این سد با انجام مطالعات تکمیلی نسبت به آبگیری مطلوب آن اطمینان حاصل کنند.
یاقوتی با اشاره به نامه جمعی از منتقدان سد چم شیر به رییس جمهور تاکید کرد: در این نامه از مسئولان عالی رتبه کشور خواسته شده تا با تشکیل تیمی بی طرف نسبت به پیامدهای زیستی محیطی بهره برداری از این طرح تحقیقات جامع انجام شود.
وی با اشاره به تجربیات ۳۰ ساله خود در صنعت سدسازی و شناختش از منطقه تاکید می کند احتمال شور شدن آب سد پس از آبگیری وجود دارد.
یاقوتی با بیان اینکه ec آب سد کوثر که در محل سازند گچساران احداث شده پیش از آبگیری ۶۰۰ و پس از آبگیری یکهزار و ۱۰۰ بوده و ec آب سد مارون در همین سازند یکهزار و ۳۰۰ و پس از آبگیری چهار هزار بوده گفت: ec آب چم شیر که اکنون ۲ هزار و ۳۰۰است احتمال افزایش آن پس از آبگیری دور از انتظار نیست.
پاسخ به دیگر ابهام ها
یکی دیگر از انتقادهایی که بر سد چم شیر وارد شده از بین رفتن گونه های جنگلی در مسیر است.
معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه چم‌شیر گچساران یادآوری اینکه شمار زیادی از درختانی که در مسیر سد چم شیر قرار دارد از نوع گز است که به اندازه بلوط ارزشمند نیست تاکید کرد: براساس برنامه ریزی صورت گرفته به ازای هراصله قطع شده در مسیر نهال غرس خواهد شد.
محمدرضا فاضل با اشاره به اینکه پس از انجام مطالعات جامع سد چم شیر در نشست هیات دولت که با حضور رییس سازمان محیط زیست وقت برگزار شده مجوز دریافت کرده گفت: انتقادات مخالفان سد چم شیر در مورد مشکلات زیست محیطی بی اساس است.
وی تاکید کرد: هر سه ماه یک بار گزارش اقدام های انجام شده در این سد به سازمان محیط زیست ارسال می شود و درب محل ساختگاه چم شیر بر روی کارشناسان دلسوز محیط زیست به منظور بررسی باز است.
ضرورت احداث سد چم شیر
دیگر پرسشی که درباره سازه بزرگ سد چم شیر مطرح می کنند این است که چه نیازی به ساختن این سد بود.
کارشناس سازه های آبی می گوید: به دلیل بارندگی های زیادی که سالیانه در حوزه آبریز رودخانه زهره واقع در استان های فارس، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان می بارد پیشگیری از خسارت های ناشی از سیل مهمترین دلیل احداث این سد است.
ساسان بهزادی اظهار داشت: احداث سد بر روی روخانه زهره با آورد سالیانه ۲ میلیارد متر مکعب آب که تنها کمتر از چهارماه در سال می بارد بسیار ضروری است.
وی بیان کرد: ۷۴درصد از باران های سالیانه در حوزه رودخانه زهره به صورت سیلابی است که این امر نیاز به احداث سد در این منطقه را بیشتر کرده است.
بهزادی با بیان اینکه با بهره برداری از این طرح ۷۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در خوزستان، ۴۰ هزارهکتار زمین کشاورزی در بوشهر و ۳۰ هزارهکتار نیز در کهگیلویه و بویراحمد تامین آب می شود گفت: رونق کشاورزی از مهمترین پیامدهای این سد است.
موقعیت سد چم شیر
این سد قرار است بر روی رودخانه زهره احداث شود رودخانه ای که بر اساس شهرها و دشت‌های که در مسیر خود از نزدیکی آنان می‌گذرد به نام‌ها مختلفی مثل اردکان، شش پیر، فهلیان و زیدون نامگذاری شده اما نام رسمی آن رودخانه زهره و بر اساس آخرین شهری که از آن می‌گذرد و به دریا می‌ریزد رودخانه هندیجان نیز نامیده می‌شود.
این رودخانه از دو رود فهلیان و تنگ شیو در شهرستان ممسنی در استان فارس و خیرآباد در منطقهٔ دهدشت در استان کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می‌گیرد.
رودخانه زهره یا هندیجان با طول تقریبی حدود ۴۷۵ کیلومتر در سه استان فارس ،کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان جریان دارد اما با وجود نیاز این استان ها به آب و خطرات سیلاب هنوز سدی برای مهار آب آن احداث نشده است.
نگاهی به ضرورت و نیاز به احداث سدهای جدید در ایران
کارشناس وزارت نیرو نیز در این خصوص می گوید که ایران با بارندگی به طور متوسط سالیانه ۲۴۰ میلیمتر با توجه به میانگین ۷۵۰ میلیمتر جهانی و یکهزار و ۲۵۰ میلیمتری قاره آسیا کشوری خشک محسوب می شود به همین دلیل توسعه سد در کشور به ویژه محل حوزه آبریز رودخانه زهره ضرورت دارد.
وحید گل لاله تاکید می کند در زمان های دور که جمعیت کشورمان کم بود از آب انبارها و قنات ها برای ذخیره آب استفاده می کردند اما با توجه افزایش جمعیت این سازه ها پاسخگوی نیاز مردم کشورمان نیست.
وی عنوان کرد: اکنون چاره ای جز احداث سد یا شیرین کردن آب های شور نداریم و با توجه به اینکه شیرین کردن آب دریا بسیار هزینه بر است سدسازی گزینه ای خوب برای تامین آب است.
گل لاله می گوید: برخلاف آنچه گفته می شود شمار سدهای بزرگ در کشورمان زیاد نیست به طوری که تعداد سدهای بلندتر از ۶۵ متر جهان ۲ هزار و ۷۰۰ سازه است که سهم ایران تنها ۶۰ مورد است.
وی بیان کرد: در مجموع ۲۱۴ سد در ایران ساخته شده در حالی که کشور ترکیه ۱۸۵ سد بزرگ بیش از ۶۵ متری دارد.
روند عملیات اجرایی سد چم شیر
معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه چم شیر گچساران گفت: تاکنون ۱۸ هزار میلیارد ریال اعتبار برای ساخت سد چم شیر این شهرستان هزینه شده و بیش از پنج هزار میلیارد ریال دیگر برای تکمیل این طرح ملی نیاز است.
محمدرضا فاضل اعتبار این طرح فایناس را ۲۳۰ میلیون یورو اعلام کرد و اظهار داشت: ۲۵ درصد از اعتبارات فاینانس طرح سد و نیروگاه چم شیر در گچساران معادل ۶۰ میلیون یورو افزایش یافت.
وی اظهار داشت: عملیات اجرایی احداث سد مخزنی چم شیر گچساران هم اکنون ۸۷ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و بر اساس برنامه زمان بندی عملیات آبگیری سد چم شیر در سال ۱۴۰۱ انجام خواهد شد.
فاضل عنوان کرد: نیروگاه های برق آبی این طرح نیز تا پایان سال ۱۴۰۱ بهره برداری خواهد شد.
وی تصریح کرد: سد چم شیر با هدف تولید انرژی برق آبی به میزان ۴۸۲ گیگاوات ساعت در سال و تأمین آب بخش های مختلف از جمله توسعه گردشگری، کشاورزی در روستاهای بالا و پایین دست سد و کنترل سیلاب و صنایع آبزیان انجام می گیرد.
فاضل گفت: هم اکنون ۹۰۰ نیروی متخصص، ماهر و نیمه ماهر در این سد فعالیت دارند که ۴۰ نفر از این نیروها شهروندان کشور چین است.
وی بیان کرد: سد چم شیر دارای یک میلیون و ۳۰۰هزار متر مکعب حجم بدنه، حجم مخزن ۲.۳ میلیارد مترمکعب، ۶۸۰متر طول تاج، ۱۵۱ متر ارتفاع و تراز نرمال تاج ۵۹۸ متر سد است.
فاضل ابراز کرد: هم اکنون کارهای اجرایی در بخش‌های بتن بدنه سد و نیروگاه، حفاری تزریقات، تجهیزات نصب نیروگاهی و سازه‌های اصلی یعنی بخش‌های مهم پروژه در حال اجراست.
وی تصریح کرد: انجام هفت کیلومتر تونل زیرزمینی، احداث یک میلیون و ۸۰۰ هزار متر مکعب بتن در طرح، ۳۰ کیلومتر جاده دسترسی و هفت میلیون متر مکعب حفاری رو باز از مهمترین کارهای انجام شده در این طرح است.
نیروگاه و سد چم شیر در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان در استان کهگیلویه و بویراحمد و بر روی رودخانه زهره ساخته می‌شود.
بیم و امیدهای مطرح شده پیرامون سد چم شیر باعث شده که عده ای از شهروندان گچسارانی نسبت به آینده روستاهای اطراف این شهرستان ابراز نگرانی کنند و عده ای نیز این بحث ها را منطقه ای کرده وابراز کنند که این جدل ها بخاطر آن است تا سد چم شیر کمتر از ظرفیت آبگیری و سد جدیدی در منطقه زهره ۲ احداث شود اگرچه در نگرانی کارشناسان سازه های آبی کشورمان تردیدی نیست اما به نظر می رسد مسئولان باید برای پاسخگویی به افکار عمومی نسبت به آینده این سد با استفاده از نظرات تیمی بی طرف چاره اندیشی کنند.
