بررسی صنعت سیمان در ایران
بررسی ظرفیت ها و محدودیت های صنعت سیمان در ایران
صنعت سیمان در ایران با حدود 80 سال سابقه 2درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. در حل حاضر جایگاه هفتم در دنیا و رتبه نخست در ایران در زمینه تولید سیمان متعلق به ایران است. ایران سالانه توانایی تولید 27 نوع سیمان را مطابق با استانداردهای ملی دنیا دارد. براساس سند چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ دستیابی به ظرفیت ۱۲۰ میلیون تن سیمان برای این صنعت پیش بینی شده که منجر به کسب جایگاه سوم تولید و نخست صادرات جهانی می شود. یکی از مهمترین مشکلات کنونی در صنعت سیمان مازاد تولید آن است.
صنعت سیمان در ایران یکی از صنایع بااهمیت به حساب می آید. سیمان به عنوان یکی از مهمترین عناصر توسعه زیرساختهای اقتصادی محسوب می‌شود و بین فرآیند رشد اقتصادی و سرانه مصرف آن در هر کشور، همبستگی وجود دارد. سیمان به دلیل کاربردهای فراوان و اهمیت تولید در بخش زیرساختهای توسعه‌ای هر کشور، سرمایه‌بر بودن و قابلیت صادرات، از مهمترین کالاهای توسعه‌ای به شمار می آید.
ظرفیت تولید سیمان در ایران
صنعت سیمان در ایران با حدود 80 سال سابقه 2درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. ایران از نظر جغرافیایی توسط سلسله کوه‌های آهکی احاطه شده و به لحاظ معادن آهکی از توزیع و کثرت مناسبی در سطح کشور برخوردار است. به عبارتی، مواد اولیه صنعت سیمان در کشور به وفور یافت می‌شود.
صنعت سیمان در ایران از لحاظ فناوری پیشرو است و حدود 80 درصد تجهیزات فنی و مهندسی و دانش مربوط به این صنعت در کشور موجود است.
محدودیت صادرات سیمان
با توجه به اینکه سیمان کالایی حجیم بوده، از هزینه‌های بالایی برای انبارداری برخوردار بوده و شعاع صادرات آن محدود و تولید آن وابسته به مصرف است و با نوسان بازار مصرف نوسان خواهد داشت. از آنجایی که هم محصول نهایی سیمان و هم مواد اولیه مورد نیاز آن بسیار سنگین و هزینه حمل و نقل آن چشمگیر است، بیشتر کارخانه‌های این صنعت در کنار معادن مورد نیاز احداث شده و کشورهای صادرکننده آن معمولا در حیطه کشورهای همسایه خود به تبادل این کالا می‌پردازند.
حدود 10 درصد کل سیمان تولیدی جهان در منطقه خاورمیانه مصرف می‌شود که نشان دهنده اهمیت استراتژیک این ماده در منطقه است.
آلایندگی صنعت سیمان
صنعت سیمان حدود 4 درصد از کل گازهای گلخانه‌ای تولیدی در دنیا را به خود اختصاص داده و از این نظر جزو صنایع آلاینده محسوب می شود و تقریبا در کل دنیا با مسائل و محدودیت های قانونی و زیست محیطی برای احداث و راه اندازی مواجه است؛ به همین علت در بیشتر کشورها تولید سیمان با رشد منفی همراه بوده یا به طور کامل توسعه آن متوقف شده است.
جایگاه ایران در صنعت سیمان جهان
ایران سالانه توانایی تولید 27 نوع سیمان را مطابق با استانداردهای ملی دنیا دارد و در حال حاضر پس از کشورهای چین، هند و آمریکا جایگاه چهارم جهانی را در این بخش کسب کرده است.
ایران در سال ۲۰۱۹ ایران در رده هفتمین تولیدکننده سیمان در دنیا و رتبه نخست در خاورمیانه قرار داشته است. کشور چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده سیمان در جهان، بیش از نیمی از تولیدات سیمان جهان را به خود اختصاص داده است. در کل بیش از 80 درصد از کل تولیدات سیمان جهان توسط 13 کشور تولید می‌شود.
صنعت سیمان در ایران و مشکل مازاد آن
یکی از مشکلات کنونی صنعت سیمان در ایران، مازاد ظرفیت تولید آن در کشور است. بین سال های 1384 و 1385 میزان ظرفیت تولیدی و تولید واقعی سیمان ایران تقریبا در یک سطح قرار داشتند. در سال 1386 با آغاز طرح مسکن مهر که حمایت از تولید و عرضه مسکن در دستور کار دولت قرار گرفت، صنعت سیمان به یکباره با حجم بالایی از تقاضا روبه‌رو شد که نتیجه آن سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در جهت افزایش ظرفیت تولید سیمان به منظور پاسخگویی به تقاضای بازار بود.
از سویی آغاز این طرح با ورود درآمدهای نفتی سرشار به کشور همراه شد و باعث بهبود وضعیت اشتغال و افزایش درآمدها و در نتیجه رونق ساخت و ساز در کشور شد، به گونه ای که در سال 1392 ایران با تولید حدود 72 میلیون تن سیمان، بیشترین مقدار تولید را به ثبت رساند.
پس از سال 1392 با کاهش درآمدهای دولتی که ناشی از اعمال تحریم‌های اقتصادی به ویژه در بخش صادرات نفت بود، تخصیص بودجه های عمرانی کاهش بسیاری یافت که سبب رکود در بخش ساختمان شد. علاوه بر این اعمال تعرفه‌های وارداتی از سوی کشورهای واردکننده به افت تقاضا در صنعت سیمان انجامید. این وضعیت رکودی حاکم بر بازار سیمان تاکنون ادامه داشته است.
آینده صنعت سیمان در ایران
ظرفیت اسمی صنعت سیمان در ایران در حال حاضر به 80 میلیون تن در سال رسیده است. براساس سند چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ دستیابی به ظرفیت ۱۲۰ میلیون تن سیمان برای این صنعت پیش بینی شده که منجر به کسب جایگاه سوم تولید و نخست صادرات جهانی خواهد شد.
همچنین براساس چشم انداز ترسیم شده برای صنعت سیمان در افق 1404 دستیابی به ارتقای بهره وری، افزایش توان رقابت پذیری، بهینه سازی مصرف انرژی و آب، تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین دستی، ارتقای سطح کیفیت و استاندارد محصولات در سطح جهانی، دستیابی به شاخص های استانداردهای زیست محیطی به عنوان اهداف کلی در این برنامه پیش بینی شده است.
از سوی دیگر، با توجه به پیشرفت های فناوری در صنعتی سیمان، در آینده شاهد تغییراتی در ترکیبات معدنی سیمان و مواد چسباننده (استفاده شده در ساخت بتن) خواهیم بود که نسبت به محصولات موجود فعلی، تعامل بیشتری با محیط زیست خواهند داشت. با اعمال تغییرات در مواد چسباننده، کلینکر مورد استفاده در سیمان می‌تواند به میزان قابل توجهی کاهش و به این ترتیب ساخت کلینکر با کاهش یا جایگزینی سوخت مصرفی همراه باشد. توان فناوریکی شرکت‌های ایرانی اهرم تعیین‌کننده ظرفیت صادرات کشور در سال‌های آینده خواهد بود.
نقاط قوت در زمینه تولید سیمان
توانایی صادرات، ارزآوری، کاربرد متنوع و ظرفیت بالای تولید، وجود مواد اولیه فراوان و با کیفیت، وجود دانش فنی و تولید حدود 80 درصد تجهیزات مورد نیاز در داخل کشور، دسترسی به سوخت فراوان و گاز طبیعی جزو نقاط قوت تولید سیمان در کشور به شمار می روند. همچنین دسترسی آسان به انرژی، نزدیکی به بازارهای هدف، امکان جذب دانش فنی و نوآوری نیز جزو فرصت های صنعت سیمان در ایران هستند.
نقاط ضعف تولید سیمان در کشور
مصرف انرژی بالا، وابسته بودن به بازارهای جانبی مانند مسکن و غیره، آلایندگی، پایین بودن بهره وری نیروی انسانی، ضعف تحقیق و توسعه، سرمایه بری بالا، ضعف زیرساختهای حمل و نقل و گمرکات تخصصی، ضعف در ساختار صادراتی و نبود نشان تجاری قابل رقابت با رقبا، جزو نقاط ضعف تولید سیمان در کشور هستند. همچنین رکود اقتصادی در کشور، وجود محدودیت های زیست محیطی، وجود نوسان در قیمت نهاده های تولید، وجود رقبای منطقه ای، وجود تحریم های بین المللی و ضعف نظام قسمت گذاری محصول جزو تهدیدهای صنعت سیمان در ایران به حساب می آیند.
